Οι ευχές για μια καλύτερη χρονιά, καλύτερη σοδειά και προκοπή είναι αυτές που κυριαρχούν σε κάθε έκφραση της παράδοσης την εορταστική περίοδο στη Στερεά Ελλάδα.
Το σφάξιμο του χοίρου
Στα ορεινά χωριά της δυτικής Φθιώτιδας αλλά και στη βόρεια Φθιώτιδα, στην περιοχή του Δομοκού, καθώς και στα χωριά του Παρνασσού που ανήκουν στον Νομό Φθιώτιδας ο χοίρος ήταν το πλέον συνηθισμένο οικόσιτο ζώο. Προοριζόταν για το χριστουγεννιάτικο γεύμα και όχι μόνο, γιατί εκτός από το κρέας που θα ψήνονταν συνήθως σε κοντοσούβλι, η οικογένεια θα παρασκεύαζε λουκάνικα, «μπουμπάρια» και «τσιγαρίδες».
Η απόκτηση ενός χοίρου για μια οικογένεια συμβόλιζε οικονομική και κοινωνική επιφάνεια, καθώς και ευημερία. Η σφαγή του χοίρου μέχρι τις μέρες μας αποτελεί ολόκληρη τελετουργία. Απαραίτητα για την τήρηση του εθίμου είναι το κάρβουνο και το λιβάνι. Η σφαγή του χοίρου αποτελεί θυσία ζώου σε μεγάλη γιορτή, δηλαδή ένα έθιμο με ρίζες στην αρχαιότητα για καλή υγεία και πρόοδο και καλή παραγωγή των γεωργών.
Μετά τη σφαγή του ζώου, ακολουθούσε το «ξεπάστωμα», κατά το οποίο τοποθετούσαν το χοιρινό ανάμεσα σε δύο ξύλα μεγάλα και άρχιζαν να το κόβουν σε κομμάτια και να βγάζουν λεπτά κομμάτια λίπους για την παρασκευή των τσιγαρίδων μέσα σε καζάνι με λίγο νερό. Στην συνεχεία ακολουθούσε γλέντι με όσους συμμετείχαν στην όλη διαδικασία.
Μπουμπάρια
Είναι ένα παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο φαγητό με ρίζες από την τουρκοκρατία. Το παχύ έντερο του χοιρινού, τα εντόσθια μαζί με κιμά χοιρινό χοντροκομμένο, πράσο και ρύζι είναι τα βασικά υλικά. Με όλα αυτά τα υλικά γεμίζουν το χοιρινό έντερο και στη συνέχεια τα ψήνουν. Από περιοχή σε περιοχή υπάρχουν διάφορες παραλλαγές.
«Πασπαλάς»
Παλιός τρόπος διατήρησης του χοιρινού και άλλων κρεάτων. Ολόκληρο το χειμώνα, μικρά κομματάκια πασπαλά πρόσθεταν σε κάθε λογής φαγητά, κυρίως σε λαχανικά και όσπρια, για να τα νοστιμίζουν.
Πηχτή
Είναι ένας μεζές που μπορεί να κρατήσει καιρό και να συντροφεύει το κρασί και το τσίπουρο. Είναι παστό χοιρινό κρέας από το κεφάλι συνήθως του ζώου, με αλάτι και πράσο!
Το Πάντρεμα της φωτιάς
Τα Χριστούγεννα υπάρχει στη Ρούμελη το αρραβώνιασμα της φωτιά, την Πρωτοχρονιά έχουμε την συνέχεια. Το πάντρεμα της φωτιάς που γίνεται τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο νοικοκύρης φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο.
«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»
πρόκειται για ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας που έχει μεταφερθεί στο Νέο Μοναστήρι της Βόρειας Φθιώτιδας. Έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, όπου οι πιστοί μεταμφιέζονταν και τιμούσαν τον θεό με σάτιρες και χορούς σε «ξέφρενους» ρυθμούς. Μετά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, διαμορφώθηκε ανάλογα για να μπορέσει να διατηρηθεί. Θα μπορούσε να πρόκειται για το έθιμο των Μωμόγερων από το χωριό Λιβερά της ορεινής Τραπεζούντας – μόνο που πρόκειται για ένα άλλο έθιμο της Πρωτοχρονιάς, και έρχεται από την ανατολική Ρωμυλία.
Το δρώμενο Καμήλες και Ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες) είναι ένα από τα πιο γνωστά πρωτοχρονιάτικα έθιμα της ανατολικής Ρωμυλίας. Εξίσου διαδεδομένο είναι στον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, και σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία.
Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια (για τον ξορκισμό των πνευμάτων) και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια που δημιουργούν θόρυβο όταν χορεύουν ή τσακώνονται. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ’» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης.
Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα).
Ο θόρυβος των κουδουνιών, καθώς η καμήλα κουνιέται, συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη.
Η καμήλα στερεώνεται με ζωνάρια δεμένα σταυρωτά πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ζυγίζεται με τέχνη για να μη γέρνει και κουράζει τον «καμιλτζή». Οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής ή ο φιουρτζής (παίζει φλογέρα) συνοδεύουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι.
Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία στην πλατεία του Ν. Μοναστηρίου οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό. Το γλέντι ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων με τις καμήλες, αλλά τα οι χοροί συνεχίζονται όλη την ημέρα στις ταβέρνες του χωριού.
Ποδαρικό
Πολλοί άνθρωποι στη Φθιώτιδα και την Ευρυτανία πιστεύουν ακόμα και σήμερα ότι είναι σημαντικό το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους. Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να πάει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις μπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.
Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ό,τι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.
Ο νέος χρόνος πρέπει να μας βρει με κάποιο καινούργιο ρούχο, σύμβολο ευημερίας, ενώ μετά το κόψιμο της βασιλόπιτας και αφού μοιραστούν τα δώρα, ξεκινούν τα τυχερά παιχνίδια. Αυτός που θα κερδίσει θα είναι τυχερός για όλη τη νέα χρονιά.
Το «Κιτς – Κετς» είναι σκεύασμα από σιτάρι και λίπος ζώου. Σημαίνει είτε «έτσι και έτσι», είτε «φύγε-πέρνα». Η ονομασία του κατά κάποιο τρόπο περιγράφει την διαδικασία χτυπήματος του σιταριού με ειδικούς κόπανους, προκειμένου να διαχωριστεί η φλούδα από τους κόκκους του σιταριού. Ήταν μια διαδικασία που ξεκινούσε δυο μέρες πριν από τα Χριστούγεννα. Στην συνεχεία απομάκρυναν τις φλούδες με άφθονο νερό. Έτσι απέμεναν μόνο οι κόκκοι, τους οποίους έβραζαν σε καζάνι, που στον πυθμένα του είχαν στρώσει ζωικό λίπος.
Η διαδικασία του βρασίματος γίνονταν σε αναμμένα κάρβουνα, όχι σε φλόγα. Ξεκινούσε τις απογευματινές ώρες της παραμονής και τελείωνε τις πρώτες πρωινές ώρες. Μετά το τέλος της λειτουργιάς το μοίραζαν σε συγγενείς και φίλους για τα «Χρόνια Πολλά».
Έθιμα των Φώτων
Από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα δεν είναι λίγοι οι νοικοκυραίοι στη δυτική Φθιώτιδα που κρατώντας το έθιμο βάζουν στο τζάκι αδράχτια για να τα βλέπουν οι καλικάντζαροι και να μην κατεβαίνουν από την καπνοδόχο. Οι πιστοί στις παραδόσεις, από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι τα Θεοφάνεια, που φεύγουν οι καλικάντζαροι, δεν τρώνε ελιές, φασόλια και σύκα για να μην κάνουν καλογήρους.
Σε χωριά της δυτικής Φθιώτιδας το βράδυ της παραμονής των Φώτων μεγάλες παρέες αγοριών και μεγαλύτερων ανδρών κρατώντας μεγάλα κουδούνια στα χέρια τα οποία χτυπούσαν συνεχώς, γύριζαν από σπίτι σε σπίτι και έψαλλαν τα κάλαντα των Φώτων. Οι νοικοκυραίοι του χωριού τους φίλευαν χριστουγεννιάτικα εδέσματα τα οποία στο τέλος της βραδιάς γεύονταν όλοι μαζί στις ταβέρνες του χωριού τραγουδώντας και χορεύοντας.
ΠΗΓΗ newsit.gr
ΠΗΓΗ: fthiotiki-laografia.eu
ΠΗΓΗ: gnoristetinellada.gr
